Հայկական լեռնաշխարհ

Հայկական լեռնաշխարհը զգալիորեն տարբերվում է շրջակայքից։ Նրա միջին բարձրությունը 1500-1800 մետր է, իսկ որոշ գագաթների բացարձակ բարձրությունը գերազանցում է 3000-4000 մետրը։ Գերմանացի աշխարհագրագետ Կարլ Ռիտերը Հայկական լեռնաշխարհն անվանել է ջրով հարուստ «օդային կղզի», գերմաներեն՝ «Բերգինզել»: Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր կետը Մեծ Մասիսն է (Արարատ, 5165 մ): Բարձր լեռներում երկրորդը Սավալանն է (Հայաստանի կամ Ղարաբաղի լեռներում, Իրան, բարձրությունը 4811 մետր), երրորդը՝ Գիլոնը (Կորդվաց լեռներում՝ 4168 մ), չորրորդը՝ Արագածը (Հայաստան, 4090 մ), հինգերորդը Սիփանն է (Վանա լճից արևմուտք. ափամերձ, բարձրությունը 4 058 մ)։

Քառակուսի:
Հայկական լեռնաշխարհի տարածքը մոտ 450 հազար քառակուսի կիլոմետր է, եթե վերցնենք միայն Մեծ Հայքը ոքր Փոքր Հայքը։ Իսկ եթե հաշվենք Հայկական Կիլիկիան կամ Սիսվանը՝ Հայկական Միջագետքը Հայկական լեռնաշխարհում, ապա լեռնաշխարհի տարածքը կազմում է 586 հազար քառակուսի կիլոմետր։ Հայաստանի Հանրապետությունը գտնվում է լեռնաշխարհում՝ Արցախի շրջանում, որն այժմ պաշտոնապես կոչվում է Արցախի Հանրապետություն, սակայն 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին Հայաստանի խորհրդարանի որոշմամբ վերջնականապես պետք է միացվի Հայրենիքին։ Հայաստանի Հանրապետության տարածքը ԽՍՀՄ կազմում մինչ արցախյան ազատամարտում տարած հաղթանակը կազմում էր մոտ 29800 քառ. կմ. կմ. Սակայն Արցախի հիմնական մասի, ինչպես նաև Սյունիքի և Ուտիքի հարակից շրջանների որոշ տարածքների ազատագրումից հետո Հայաստանի Հանրապետության ներկայիս տարածքը Արցախի շրջանի հետ միասին հասնում է մոտ 42 հազար քառակուսի մետրի։ կմ. կմ, որը կազմում է Հայկական լեռնաշխարհի տարածքի մոտ 9%-ը։ Գրեթե նույն տարածքն է զբաղեցնում Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը պատկանող Հայկական լեռնաշխարհի մի մասը։ Ուտիքը ԱՀ բարձրլեռնային նահանգներից է, մեծ մասամբ, ներառյալ Մեծ Հայքի Սյունիքի մարզի Գարդման գավառը, Երնջակը

։ Չախուկ Նախիջեւանի գավառներ, Գողթ, ինչպես նաև Մեծ Հայքի Այրարատ խաղաղության Շարուրը, որոնք ներկայումս Ադրբեջանի կողմից օկուպացված հայկական Նախիջևանի մաս են կազմում (Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն), որը 1920 թվականին անցել է Ադրբեջանին ընդդեմ Հայաստանի։ . ռուս-թուրքական համատեղ ագրեսիայի պատճառով։ Այսպիսով, Ադրբեջանը անցել է Հայաստանի պատմական տարածքների գրեթե ինը-տասը տոկոսը՝ մոտ 42-45 հազ. քառ. կմ. Վրաստանում կան Հայկական լեռնաշխարհի զգալի տարածք ունեցող շրջաններ՝ Ջավախք, Թռեղք, կենտրոն՝ Ծաղկա (Ծաղկայ), Բոգնոպորի նահանգ, կենտրոն՝ Բոգնիս, Մանգլեաց գավառ (Մանգլեաց բել), կենտրոն՝ Սակուրեթ։ Ընդամենը մոտ 20 հազ. քառ. կմ. Հայկական լեռնաշխարհի մոտ երեք քառորդը՝ գրեթե 440 հազ. քառ. կմ, այժմ գտնվում է Թուրքիայի Հանրապետության կազմում։

Ալմանախ:

Հայկական լեռնաշխարհի արբանյակային քարտեզ
Հայկական լեռնաշխարհը հսկայական երկիր է՝ մոտ 450-586 հազար քառակուսի կիլոմետր։ կմ տարածքից։ Նրա կենտրոնական մասը զբաղեցնում է Հայկական հրաբխային բարձրավանդակը։ Տարածքը բաժանված է բազմաթիվ լեռնաշղթաներով, որոնց միջև գտնվում են բերրի հարթավայրերն ու սարահարթերը։ Հայկական լեռնաշխարհի կենտրոնական նահանգները (Այրարատ, Վասպուրական, Տուրուբերան) կոչվել են միջերկրածովյան։

Հայկական լեռնաշխարհը սեյսմիկ գոտի է։ Այստեղ հաճախակի են ցնցումները։ 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին, ժամը 11:41-ին, տեղի ունեցավ ամենամեծ երկրաշարժը՝ Սպիտակը, որի հետևանքով մեր Հայկական ԽՍՀ-ն ահռելի մարդկային և նյութական վնասներ կրեց։

Կան նաև բազմաթիվ հանգած հրաբուխներ։ Ահա Կենտրոնական Ասիայի միակ գործող հրաբուխը՝ Թոնդրակը կամ Թոնդուրեկը՝ Ծաղկանց լեռներում։ Այնուամենայնիվ, հրաբխային ակտիվությունը մերկացրել է բազմաթիվ լեռներ։ Օրինակ՝ Վանա լճի արևմտյան ափին գտնվող Նեմրութ լեռան վերջին ժայթքումը տեղի է ունեցել 1441 թվականին։ Այժմ նրա խառնարանում առաջացել է խառնարան, որն աշխարհի ամենամեծ խառնարանային լճերից մեկն է։

Երկրի լեռնային տեղանքի և արտաքին ազդանշանների շնորհիվ Հայկական լեռնաշխարհի բնական պայմանները՝ կլիման, հողը, բույսերը, կենդանիները, բազմազան են։ Նրանք բոլորը ենթարկվում են ուղղահայաց գոտիավորման օրենքին։ Կան բոլոր բնական գոտիները՝ կիսաանապատներից մինչև լեռնային «տունդրա», նույնիսկ լեռնային բեռնափոխադրումներ։ Եվ այս ամենը իրար հաջորդում են միայն 75-200 մետրի վրա։ Բնական պայմանների նման բազմազանությունը հանգեցրեց երկրի առանձին շրջաններում տարբեր մասնագիտությունների առաջացմանն ու զարգացմանը:

Սահմաններ:
Հիմնական հոդված՝ Հայկական լեռնաշխարհ
Հայ ժողովուրդը ապրել է Հայկական լեռնաշխարհում և ստեղծել իր դարավոր պատմությունը։ Սա բնական պայմանների յուրահատուկ համալիր է, առանձին ֆիզիկական և աշխարհագրական միավոր։ Բարձրավանդակն աչքի է ընկնում յուրօրինակ երիտասարդ հրաբխային լանդշաֆտով և միջլեռնային իջվածքներով, ալպյան լճերով և արագընթաց գետերով՝ ընդգծված բարձրացող գոտիականությամբ։ Այստեղ են հանդիպում երկրագնդի գրեթե բոլոր բնական գոտիներն ու գոտիները՝ մերձարևադարձայինից մինչև ձնառատ։ Ամենաբարձր կետը Մասիս լեռն է (Արարատ), որի բարձրությունը 5165 մետր է։

Արարատ
Լեռնաշխարհի հյուսիսային սահմանը Փոքր Կովկասի և Արխանգելսկի լեռնային համակարգերն են։ Արեւելքում սահմանը Փոքր Կովկասով հասնում է Քավար